www.TheSeaNation.gr

Η Αυτοκτονία του Κασίνι, του Διονύση Π. Σιμόπουλου, Επίτιμου διευθυντή του Ευγενιδείου Πλανηταρίου

Στις 15 Σεπτεμβρίου 2017 η διαστημοσυσκευή «Κασίνι-Χόιχενς», ένα από τα πιο προηγμένα διαστημικά εργαστήρια του ανθρώπου, θα οδηγηθεί σε αυτοκτονία στην πυκνή ατμόσφαιρα του Κρόνου, του αέριου γίγαντα τον οποίο μελετούσε τα τελευταία 13 χρόνια. To «Κασίνι-Χόιχενς» εκτοξεύτηκε από τη Γη πριν από 20 χρόνια και του έχει δοθεί το όνομα των δύο αστρονόμων Giovanni Cassini και Christiaan Huygens, που πρώτοι μελέτησαν τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών τον 17ο αιώνα.

Η διαστημοσυσκευή αυτή, που ήταν εξοπλισμένη με την καλύτερη τεχνολογία της εποχής της, έχει μέγεθος και βάρος όσο ένα λεωφορείο, μετέφερε τρεις τόνους καυσίμων, όργανα για 27 διαφορετικά πειράματα, και ήταν το πιο πολύπλοκο και πετυχημένο διαστημόπλοιο που είχε κατασκευαστεί μέχρι τότε.

Οι καλωδιώσεις των διαφόρων συστημάτων και οργάνων της έχουν συνολικό μήκος 12 km, ενώ ολόκληρη η συσκευή καλύπτεται από ένα ειδικό «χρυσαφί» περίβλημα, σαν ένα είδος δέρματος που την προστατεύει από τις ακραίες θερμοκρασίες που επικρατούν στο Διάστημα, καθώς και από την σύγκρουση μικρομετεωριτών.

Η διαστημοσυσκευή αυτή περιλαμβάνει 12 συνολικά όργανα παρατήρησης και φωτογράφησης, ηλεκτρονικούς υπολογιστές ελέγχου, τρεις γεννήτριες ραδιοϊσοτόπων για την παραγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας που χρειάζεται, ειδικές κεραίες ραδιοεπικοινωνίας με τη Γη, πυραυλικές μηχανές προώθησης και διόρθωσης τροχιάς και φυσικά την αυτόνομη διαστημοσυσκευή «Χόιχενς», η οποία αποσπάστηκε από την κύρια διαστημοσυσκευή και προσεδαφίστηκε στην επιφάνεια του μεγαλύτερου δορυφόρου του Κρόνου, τον Τιτάνα φωτογραφίζοντας την επιφάνειά του και μελετώντας την ατμόσφαιρα που τον περιβάλει.

Κι όμως παρά την πετυχημένη του πορεία η NASA καταδίκασε το «Κασίνι» να αυτοκαταστραφεί γιατί καθώς τα καύσιμα του Κασίνι τελείωναν υπήρχε μία μικρή πιθανότητα η διαστημοσυσκευή να συγκρουστεί ανεξέλεγκτα με τον δορυφόρο του Κρόνου Εγκέλαδο. Μία τέτοια σύγκρουση ίσως να επηρέαζε αρνητικά την εξέλιξη της οποιασδήποτε πιθανής μορφής εξωγήινης ζωής που ίσως να έχει δημιουργηθεί στο εσωτερικό του δορυφόρου.

Η εκτίμηση αυτή δημιουργήθηκε ένα χρόνο μετά την άφιξή του «Κασίνι» στον Κρόνο όταν το 2005 εντόπισε στον νότιο πόλο του Εγκέλαδου (που έχει διάμετρο 505 km), διάφορα «ηφαιστειακά» χαρακτηριστικά που εκτοξεύουν παγωμένα υλικά. Το «Κασίνι» από απόσταση 175 km εντόπισε διάφορες χαράδρες που δημιουργήθηκαν τις τελευταίες μερικές εκατοντάδες χρόνια, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι ο δορυφόρος αυτός είναι ακόμη γεωλογικά ενεργός. Από τις χαράδρες αυτές το «Κασίνι» παρατήρησε πάνω από 100 πίδακες υδρατμών από το εσωτερικό του που περιλαμβάνουν υλικά τα οποία προϊδεάζουν τους επιστήμονες ότι ίσως να υπάρχει κάποιο είδος μικροβιακής μορφής ζωή στο εσωτερικό του Εγκέλαδου.

Παρατηρήσεις που διεξήχθησαν αργότερα αποκάλυψαν ότι η επιφάνεια του Εγκέλαδου καλύπτεται από ένα παγωμένο στρώμα νερού με πάχος 5 km, ενώ κάτω απ’ αυτό το στρώμα υπάρχει ένας τεράστιος ωκεανός νερού σε υγρή μορφή με βάθος 65 km όπου ίσως να έχει δημιουργηθεί κάποιο είδος ζωής. Για να μην μολυνθεί, λοιπόν, ο πιθανός αυτός φορέας εξωγήινης ζωής, από μία απρόσμενη σύγκρουση του «Κασίνι» με την επιφάνεια του Εγκέλαδου αποφασίστηκε η αυτοκτονία του που πρόκειται να γίνει την Παρασκευή, 15 Σεπτεμβρίου, 2017.

Πριν από το «Κασίνι» η πρώτη ανθρώπινη διαστημοσυσκευή που προσπέρασε από κοντά το δορυφορικό σύστημα του Κρόνου ήταν ο αμερικανικός «Πρωτοπόρος 11» τον Σεπτέμβριο του 1979 σε απόσταση 21.000 km από την επιφάνεια των νεφών του. Οι φωτογραφίες που μας έστειλε είχαν 50.000 φορές μεγαλύτερη ευκρίνεια από τα καλύτερα τηλεσκόπια της εποχής εκείνης.

Το Νοέμβριο του 1980 ο «Βόγιατζερ 1» και τον Αύγουστο του 1981 ο «Βόγιατζερ 2» συνάντησαν τον πλανήτη Κρόνο και μετέδωσαν στη Γη μερικές από τις πιο εκπληκτικές πληροφορίες γι’ αυτόν, τους δορυφόρους και τους δακτυλίους του.

Οι φωτογραφίες και οι πληροφορίες αυτές επιβεβαίωσαν πολλές θεωρίες και υποθέσεις που είχαμε μέχρι τότε για το τι υπήρχε στον έκτο πλανήτη από τον Ήλιο, ενώ σε μερικές άλλες περιπτώσεις οι επιστήμονες έμειναν άναυδοι από τις καταπληκτικές νέες ανακαλύψεις.

Ο Κρόνος είναι μια γιγάντια περιστρεφόμενη μπάλα αερίων, ένα παχύ στρώμα συμπιεσμένου υδρογόνου που περιβάλλει έναν μικρότερο πέτρινο πυρήνα στο μέγεθος της Πλανήτη μας, ενώ στην κορυφή του υπάρχει μια νεφοσκεπής ατμόσφαιρα. Με μέγεθος λίγο μικρότερο από του Δία, ο τεράστιος αυτός κόσμος κάνει τη Γη μας να φαίνεται δίπλα του σαν ένα κοσμικό πετραδάκι.

Η ατμόσφαιρά του αποτελείται από μια σούπα αερίων (κυρίως υδρογόνου και ηλίου) με πολύχρωμες ζώνες νεφών, τυφώνες στο μέγεθος της Γης και ρεύματα ανέμων που ξεπερνούν σε ταχύτητα τα 1.700 km την ώρα.

Τα χρώματα που βλέπουμε είναι αποτέλεσμα των ιχνοστοιχείων αμμωνίας, μεθανίου, ασετιλίνης, προπανίου και άλλων αερίων. Η πυκνότητα του είναι η μικρότερη από όλους τους πλανήτες, και λόγω του όγκου του είναι τόσο ελαφρύς, ώστε αν τον ρίχναμε σ’ έναν τεράστιο ωκεανό θα μπορούσε να επιπλεύσει.

Αν και ο Κρόνος δεν είναι τόσο όμορφα χρωματισμένος όσο ο Δίας, συναντήσαμε και εδώ καταιγίδες και ατμοσφαιρικές αναταραχές που κινούνται στα ψηλότερα στρώματα των νεφών του. Οι άνεμοι κινούνται γύρω από τον πλανήτη με μεγαλύτερη ταχύτητα από τους ανέμους του Δία δημιουργώντας στο διάβα τους ρεύματα και κύματα συμπίεσης που σχηματίζουν αιθέριους κύκλους και όμορφες συστροφές.

Ο μεγαλύτερος από τους 62 μέχρι τώρα δορυφόρους του Κρόνου (που έχει διάμετρο 5.150 km) ονομάζεται Τιτάνας, και είναι ο δεύτερος σε μέγεθος δορυφόρος του Ηλιακού μας Συστήματος, μεγαλύτερος ακόμη και από τους Ερμή και Πλούτωνα. Είναι το μοναδικό φεγγάρι στο Ηλιακό μας Σύστημα που διαθέτει αξιόλογη ατμόσφαιρα και το μόνο αντικείμενο, εκτός από τη Γη μας, του οποίου ο αέρας αποτελείται κυρίως από άζωτο.

Καλύπτεται όμως από μία πυκνή πορτοκαλόχρωμη ομίχλη που έκρυψε την κρύα και μυστηριώδη επιφάνεια του Τιτάνα από τα αδιάκριτα μάτια των διαστημοσυσκευών μας μέχρι τις αρχές του 2005. Καθώς το Κασίνι προσπερνούσε για τρίτη φορά τον Τιτάνα, απελευθέρωσε την ειδική διαστημοσυσκευή «Χόιχενς» της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος που μετέφερε. Στα μέσα Ιανουαρίου του 2005 το «Χόιχενς» βούτηξε στη συννεφιασμένη, θολή ατμόσφαιρα αζώτου, που καλύπτει συνεχώς τον Τιτάνα για να μας αποκαλύψει τα μυστικά που κρύβονται στην επιφάνειά του.

Μεταξύ των άλλων που θέλαμε να μάθουμε για τον μεγαλύτερο αυτό δορυφόρο του Κρόνου περιλαμβάνονται: η ακριβής φύση της επιφανείας του, η ιστορία της εξέλιξης που κρύβεται πάνω της, η ύπαρξη ή όχι λιμνών ή και ωκεανών ακόμη υγρού εθανίου, η ύπαρξη βροχών ή όχι υγρού μεθανίου, η ύπαρξη ή όχι διαβρωτικών στοιχείων στην επιφάνεια, η ύπαρξη ή όχι βουνών ή λόφων, η ταχύτητα και η διεύθυνση των ανέμων στην ατμόσφαιρα, η ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας που φτάνει στην επιφάνεια, η περιεκτικότητα των διαφόρων αερίων που περιλαμβάνει η ατμόσφαιρά του, η ομοιότητα ή όχι της επιφάνειας και της ατμόσφαιρας του Τιτάνα με τις συνθήκες που επικρατούσαν στη Γη πριν από την εμφάνιση της ζωής, και τέλος η δυνατότητα ή όχι δημιουργίας ζωής στον δορυφόρο αυτόν του Κρόνου.

Σ’ όλη τη διάρκεια της αποστολής αυτής το «Χόιχενς» μας έστειλε αμέτρητες πληροφορίες και θεαματικές φωτογραφίες της ατμόσφαιρας και της επιφάνειας του μυστηριώδους αυτού δορυφόρου αποκαλύπτοντάς μας πολλές νέες πληροφορίες.

Η ατμόσφαιρα του Τιτάνα αποτελείται από ένα χημικό μείγμα παρόμοιο με την ατμόσφαιρα που είχε η πρωτογενής Γη και η οποία έχει διατηρηθεί σε θερμοκρασία που φτάνει τους -180° C. Στον Τιτάνα δηλαδή και στις βροχές μεθανίου, τις λίμνες εθανίου και στην οργανική λάσπη που φαίνεται να διαθέτει, μπορεί να βρούμε μια μικρογραφία της μορφής που είχε η Γη πριν από την εμφάνιση της ζωής και ίσως μπορέσουμε να ανακαλύψουμε επίσης και κάποιες ενδείξεις για τον τρόπο με τον οποίο δημιουργήθηκε η ζωή στη Γη.

Ο Τιτάνας όμως δεν είναι ο μόνος από τους καταπληκτικούς δορυφόρους του Κρόνου που κρύβει θαυμαστά μυστήρια. Γιατί παρόλο που πολλοί από τους δορυφόρους αυτούς αποτελούνται κυρίως από πάγους αντί για πετρώματα, διαθέτουν εν τούτοις μεγάλο αριθμό παράξενων και ανεξήγητων χαρακτηριστικών, μεταξύ των οποίων γιγάντιες χαράδρες, τεράστιους γκρεμούς, καθώς και διάφορες αινιγματικές λευκόχρωμες και σκοτεινές περιοχές.

Οι περισσότεροι πάντως δορυφόροι του δεν φαίνεται να είναι δημιουργήματα του Κρόνου αλλά αντίθετα πρόκειται μάλλον για συλληφθέντες αστεροειδείς, σαν τους δορυφόρους του Άρη, αφού το μέγεθός τους δεν υπερβαίνει τα μερικές δεκάδες χιλιόμετρα, ενώ η τροχιά τους είναι ακανόνιστη.
Δισεκατομμύρια είναι επίσης και οι δορυφορίσκοι που σχηματίζουν τους χιλιάδες δακτυλίους που περιβάλλουν τον Κρόνο αν και ακόμη και σήμερα δεν έχει διευκρινιστεί επακριβώς ο τρόπος, με τον οποίο δημιουργήθηκαν.

Όταν σχηματίστηκε ο Κρόνος ίσως, να άφησε κοντά του αχρησιμοποίητα υλικά που δεν κατόρθωσαν να συμπτυχθούν σχηματίζοντας έναν ακόμη δορυφόρο. Ίσως πάλι, πριν από δισεκατομμύρια χρόνια, ένας από τους δορυφόρους του Κρόνου να πλησίασε πάρα πολύ κοντά στον πλανήτη, οπότε η βαρυτική δύναμή του Κρόνου να τον διέσπασε σχηματίζοντας με αυτόν τον τρόπο το σύστημα των δακτυλίων του.